“จะมีชีวิตได้อย่างไร ถ้า “หัวใจ” หยุดเต้น มารู้จักและตระหนักความสำคัญของ “เครื่องกระตุกหัวใจไฟฟ้า (AED)” ลดความสูญเสีย เพิ่มโอกาสรอด จะได้ไม่ต้องมีคนหัวใจสลายเพราะคนที่รักหัวใจล้มเหลว”

ในนาทีแห่งความเป็นความตายของชีวิต ที่ผู้ป่วยต้องเผชิญกับภาวะหัวใจเต้นผิดจังหวะหรือหัวใจหยุดเต้น การช่วยเหลือยิ่งเร็วเท่าไรก็จะยิ่งช่วยเพิ่มโอกาสการรอดชีวิต ดังนั้นจึงได้มีการพัฒนาเครื่อง AED หรือเครื่องกระตุกหัวใจไฟฟ้าชนิดอัตโนมัติ ที่บุคคลทั่วไปสามารถใช้ได้อย่างง่ายดายโดยไม่ต้องมีความรู้ด้านการแพทย์ เพียงทำตามข้อแนะนำการใช้เครื่องก็จะช่วยเพิ่มโอกาสให้ผู้ป่วยรอดชีวิตได้มากยิ่งขึ้น

เครื่องกระตุกหัวใจอัตโนมัติคืออะไร

เครื่องกระตุกหัวใจอัตโนมัติ หรือเครื่อง AED (Automatic External Defibrillator) คือ อุปกรณ์ที่ใช้สำหรับการช่วยเหลือผู้ป่วย โดยการอ่านค่าคลื่นไฟฟ้าหัวใจของผู้ป่วยว่าอยู่ในสภาวะใด และทำการวิเคราะห์คลื่นไฟฟ้าหัวใจว่าต้องการการช่วยเหลือในลักษณะใด

หลักการทำงานของเครื่อง

เครื่อง AED คืออุปกรณ์การแพทย์แบบพกพาที่ช่วยผู้ป่วยที่เกิดภาวะหัวใจหยุดเต้นเฉียบพลัน จากความผิดปกติของกระแสไฟฟ้าที่กระตุ้นให้หัวใจเต้นตามจังหวะปกติ โดยจะเข้าไปหยุดและแก้ไขความผิดปกติ และกระตุ้นให้หัวใจกลับมาเต้นเพื่อสูบฉีดโลหิตไปยังส่วนต่าง ๆ ของร่างกาย
เมื่อเริ่มใช้งาน เครื่องจะทำการอ่านและวิเคราะห์คลื่นไฟฟ้าหัวใจของผู้ป่วยว่าอยู่ในสภาวะใด จากนั้นจะแสดงผลให้ผู้ที่ช่วยเหลือทราบว่าต้องดำเนินการช่วยชีวิตแบบใด จำเป็นหรือไม่ที่จะต้องกระตุ้นหัวใจด้วยไฟฟ้า

เราใช้เครื่อง AED ในสถานการณ์ใด

แม้ว่าเครื่อง AED จะสามารถเพิ่มโอกาสรอดของผู้ป่วยได้มากกว่า 50% แต่เราก็ควรจะใช้ในกรณีฉุกเฉินหรือมีความจำเป็นในกรณีดังต่อไปนี้
ผู้ป่วยไม่รู้สึกตัว ไม่มีปฏิกิริยาตอบสนอง แม้ว่าจะเขย่าตัวหรือเรียกชื่อ
ผู้ป่วยมีอาการแน่นหน้าอก หรือเป็นผู้ป่วยโรคหัวใจที่ไม่รู้สึกตัว หรือเข้าข่ายว่ามีอาการของโรคหัวใจกำเริบ และหมดสติ
ผู้ป่วยได้รับอุบัติเหตุจากการถูกไฟฟ้าช็อก และหมดสติ

จาก 3 กรณีข้างต้น จึงจะเห็นว่าเครื่อง AED จะใช้ในผู้ป่วยที่หมดสติ หรือไม่รู้ตัว มีข้อบ่งชี้ถึงโรคหัวใจ หรือจากสาเหตุอื่น ๆ ที่ทำให้เกิดภาวะหัวใจหยุดเต้น หรือหยุดหายใจกะทันหัน หากมีอาการดังกล่าว ควรจะรีบเข้าช่วยเหลือโดยเร่งด่วนภายใน 4 นาที เพื่อเพิ่มโอกาสให้ผู้ป่วยฟื้นคืนชีวิตได้อีกครั้งหนึ่ง

ติดตั้งไว้เซฟชีวิตได้ยามฉุกเฉิน

เราควรจะติดตั้งเครื่อง AED ไว้ที่ไหนบ้าง? สิ่งนี้คือคำถามที่เกิดขึ้นกับใครหลาย ๆ คน เพราะในอดีตเครื่องกระตุกหัวใจไฟฟ้าจะใช้เฉพาะในโรงพยาบาลหรือหน่วยกู้ชีพฉุกเฉินเท่านั้น แต่หลายครั้งเรากลับพบว่ามีผู้ป่วยจำนวนมากที่ต้องเสียชีวิตเพราะความช่วยเหลือมาถึงช้าเกินไป

นาทีแห่งชีวิต ระหว่างความเป็นและความตาย

เมื่อมีผู้ป่วยหัวใจหยุดเต้น หรือหยุดหายใจ สิ่งที่ต้องทำอย่างเร่งด่วนที่สุดคือการกู้ชีพให้ฟื้นคืนมา ทั้งการเต้นของหัวใจและการคืนลมหายใจอีกครั้ง ซึ่งหากวิเคราะห์แล้วพบว่าผู้ป่วยต้องการการกู้ชีพโดยการกระตุ้นหัวใจด้วยไฟฟ้า การกระตุ้นหัวใจทันทีจะมีโอกาสรอดมากถึง 90% และถ้าหากเวลาที่ช่วยเหลือช้าลงทุก ๆ 1 นาที จะลดโอกาสรอดลงไปทีละ 10% ดังนั้นจึงควรจะช่วยเหลือผู้ป่วยภายในเวลา 4 นาที ด้วยเหตุนี้ เมื่อวันที่ 22 เมษายน 2558 คณะกรรมการการแพทย์ฉุกเฉินแห่งชาติจึงได้มีประกาศในราชกิจจานุเบกษากำหนดให้การใช้เครื่อง AED เป็นหนึ่งในการปฐมพยาบาลเบื้องต้น ทุกคนสามารถทำการช่วยเหลือผู้ป่วยในภาวะฉุกเฉินได้ แม้ว่าจะไม่ใช่บุคลากรทางการแพทย์ก็ตาม

สถานที่ที่ควรติดตั้งเครื่องกระตุกหัวใจไฟฟ้าอัตโนมัติ

จากการศึกษาจำนวนมาก พบว่าส่วนใหญ่ภาวะหัวใจหยุดเต้นจะเกิดนอกโรงพยาบาล หรืออยู่ระหว่างที่ผู้ป่วยใช้ชีวิตประจำวัน ดังนั้น เพื่อเพิ่มโอกาสให้ผู้ป่วยที่หัวใจหยุดเต้นอย่างเฉียบพลันมีโอกาสรอดชีวิตเพิ่มมากขึ้น จึงได้มีการแนะนำให้ติดตั้งเอาไว้ตามสถานที่ต่าง ๆ โดยเฉพาะสถานที่สาธารณะหรือสถานที่ชุมนุม ทั้งห้างสรรพสินค้า สำนักงาน สถานที่ราชการ สนามกีฬา ชุมชน สวนสาธารณะ ลานกีฬาหรือสนามกีฬาต่าง ๆ หรือภายในบ้านที่มีผู้ป่วยที่มีอาการของโรคหัวใจ เพื่อช่วยเหลือผู้ป่วยได้อย่างทันท่วงทีโดยบุคคลทั่วไป

ใช้งานง่าย ไม่ต้องเป็นผู้เชี่ยวชาญก็ทำได้

เครื่อง AED เป็นเครื่องที่ถูกออกแบบมาให้ใช้งานง่าย มีความปลอดภัย เพียงแค่ทำตามคำแนะนำของเครื่องผ่านเสียงหรือภาพ โดยมีวิธีการใช้ดังต่อไปนี้

หลักการเข้าช่วยเหลือผู้ป่วยในกรณีฉุกเฉิน

ก่อนที่เราจะทราบหลักการการเข้าช่วยเหลือผู้ป่วยในกรณีฉุกเฉิน เพื่อความปลอดภัยทั้งตัวผู้ช่วยเหลือและตัวผู้ป่วย โดยจะต้องคำนึงถึงหลัก 3H เป็นหลัก ได้แก่
Hazard ตรวจสอบสิ่งที่เป็นอันตรายในบริเวณดังกล่าว ไม่ว่าจะเป็นไฟฟ้ารั่ว น้ำขัง หรือสิ่งที่เป็นอันตรายอื่น ๆ ที่อาจจะส่งผลร้ายต่อผู้ช่วยเหลือและผู้ป่วย
Help เข้าช่วยเหลือผู้ป่วย โดยเบื้องต้นจะแนะนำให้โทรหาหน่วยแพทย์ฉุกเฉิน 1169 เพื่อแจ้งเหตุ และปฐมพยาบาลตามคำแนะนำ
Hello ตรวจสอบว่าผู้ป่วยหมดสติ หรือสามารถสื่อสารได้หรือไม่ หากว่าไม่สนองตอบหรือหมดสติ ให้รีบเข้าช่วยเหลือโดยทันที

วิธีใช้เครื่อง AED เบื้องต้น

เครื่อง AED ถูกออกแบบมาให้ใช้งานง่าย และมีคำแนะนำอย่างละเอียดโดยเสียงและภาพ โดยมีวิธีการใช้เบื้องต้นดังต่อไปนี้
เปิดเครื่อง โดยการกดปุ่มหรือเปิดฝากล่องออกมา (แล้วแต่รุ่นและยี่ห้อ) โดยจะมีเสียงและภาพแนะนำขั้นตอนการช่วยเหลือผู้ป่วยตามลำดับ ให้เราตั้งสติและทำตามคำแนะนำอย่างเคร่งครัด
นำแผ่นนำไฟฟ้าติดที่ตัวผู้ป่วย โดยลอกแผ่นพลาสติกด้านหลังติดกับหน้าอกของผู้ป่วยด้วยความรวดเร็ว แผ่นแรกให้ติดที่บริเวณใต้กระดูกไหปลาร้าด้านขวาของผู้ป่วย อีกแผ่นให้ติดใต้ราวนมข้างลำตัวด้านซ้ายของผู้ป่วย โดยต้องแน่ใจว่าผิวหนังของผู้ป่วยต้องแห้งสนิท ไม่เปียกน้ำ และดำเนินการตรวจสอบการเชื่อมต่อทุกอย่างให้เรียบร้อย
วิเคราะห์คลื่นไฟฟ้าหัวใจของผู้ป่วย โดยบางเครื่องจะวิเคราะห์ให้โดยอัตโนมัติ แต่บางเครื่องจะต้องกดปุ่มเพื่อทำการวิเคราะห์ ข้อควรระวังคือ ห้ามสัมผัสกับผู้ป่วยเด็ดขาด
ดำเนินการช่วยเหลือ เมื่อการวิเคราะห์เสร็จสิ้น เครื่องจะแจ้งผลและระบุว่าควรช่วยเหลือผู้ป่วยด้วยการกระตุ้นหัวใจด้วยไฟฟ้าหรือไม่ หรือให้ช่วยเหลือด้วยการทำ CPR ก็เพียงพอ ข้อควรระวังคือ หากเป็นการช่วยเหลือด้วยการใส่เครื่องกระตุ้นหัวใจไฟฟ้าอัตโนมัติ ระหว่างที่ทำการกระตุ้นหัวใจด้วยไฟฟ้า ผู้ช่วยเหลือและบุคคลอื่น ๆ จะต้องถอยห่างจากผู้ป่วยเพื่อความปลอดภัย

อย่างไรก็ตาม แม้ว่าจะมีคำแนะนำถึงขั้นตอนและวิธีการจากเครื่อง แต่สำหรับผู้ที่สนใจหรือหน่วยงานต่าง ๆ ก็สามารถเข้าฝึกอบรมการช่วยชีวิตและการใช้เครื่อง AED อัตโนมัติได้จากหน่วยงานที่เกี่ยวข้องได้ เพื่อการช่วยเหลือผู้ป่วยอย่างมีประสิทธิภาพมากขึ้น

ข้อควรระวัง

สิ่งที่ผู้เข้าช่วยเหลือต้องพึงระวังอยู่เสมอ คือ จะต้องคำนึงถึงความปลอดภัยมาเป็นอันดับแรก และห้ามสัมผัสตัวผู้ป่วยขณะที่เครื่องกำลังวิเคราะห์คลื่นไฟฟ้าหัวใจ และระหว่างที่เครื่องกำลังกระตุ้นหัวใจผู้ป่วยด้วยไฟฟ้า ให้รอจนกว่าเครื่องจะแจ้งว่าสามารถสัมผัสผู้ป่วยได้อย่างปลอดภัย

ปัจจุบันได้มีการบังคับให้ตึกสูงในประเทศไทยติดตั้งเครื่อง AED เพื่อช่วยเหลือผู้ป่วยในกรณีฉุกเฉิน แต่ก็ยังมีปริมาณที่ค่อนข้างน้อย เมื่อเทียบกับประเทศอื่น ๆ ที่มีการรณรงค์และติดตั้งตามอาคารสถานที่ที่เป็นที่สาธารณะหรือมีประชาชนไปใช้บริการจำนวนมาก อย่างไรก็ตาม แม้ว่าทุกวันนี้การติดตั้งเครื่อง AED จะเป็นทางเลือกของเจ้าของสถานที่หรือประชาชนทั่วไป แต่การมีไว้ก็สามารถช่วยให้ผู้ป่วยมีทางรอดฟื้นคืนชีวิตได้ในกรณีฉุกเฉินเช่นกัน

ที่มา:
คณะแพทยศาสตร์โรงพยาบาลรามาธิบดี. การใช้เครื่องช็อกไฟฟ้าหัวใจอัตโนมัติ. สืบค้นเมื่อ 30 สิงหาคม 2564 จาก https://med.mahidol.ac.th/atrama/s/default/files/public/pdf/column/%40Rama18_E09.pdf
สมาคมสถาปนิกสยามในพระบรมราชูปถัมภ์. ปรับปรุงแก้ไขกฎกระทรวงควบคุมอาคารสูงและอาคารขนาดใหญ่พิเศษ. สืบค้นเมื่อ 30 สิงหาคม 2564 จาก https://asa.or.th/laws/news20210607-2/
โรงพยาบาลกรุงเทพพัทยา. การใช้เครื่อง AED เพื่อช่วยชีวิตผู้ป่วยจากภาวะหัวใจหยุดเต้นเฉียบพลัน สืบค้นเมื่อ 30 สิงหาคม 2564 จาก https://www.bangkokpattayahospital.com/th/newsroom-th/health-articles-th/item/1063-aed-th.html

#AED